Tổ chức y tế thế giới là gì? Các nghiên cứu liên quan
Tổ chức Y tế Thế giới là cơ quan chuyên môn của Liên Hợp Quốc, thành lập năm 1948, chịu trách nhiệm điều phối và hướng dẫn các vấn đề y tế toàn cầu. WHO gồm 194 quốc gia thành viên, trụ sở tại Geneva, với sứ mệnh nâng cao sức khỏe, bảo vệ an toàn và phục vụ những nhóm dân cư dễ bị tổn thương.
Định nghĩa Tổ chức Y tế Thế giới
Tổ chức Y tế Thế giới (World Health Organization – WHO) là cơ quan chuyên môn thuộc hệ thống Liên Hợp Quốc, có trách nhiệm điều phối, hướng dẫn và giám sát các vấn đề sức khỏe ở quy mô toàn cầu. WHO được thành lập chính thức vào ngày 7 tháng 4 năm 1948 sau khi Hiến chương WHO có hiệu lực, với mục tiêu cốt lõi là đạt được mức sức khỏe cao nhất có thể cho mọi người dân ở mọi quốc gia.
WHO hoạt động như một diễn đàn toàn cầu để các quốc gia thành viên thảo luận và thống nhất về các chính sách y tế, đồng thời là cơ quan cung cấp dữ liệu, xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật và hỗ trợ kỹ thuật cho các nước thành viên. Tổ chức này cũng là nguồn tham chiếu quan trọng cho các số liệu y tế công cộng, báo cáo dịch bệnh và khuyến nghị y tế dựa trên bằng chứng khoa học.
Trụ sở chính của WHO đặt tại Geneva, Thụy Sĩ, và hiện có 194 quốc gia thành viên, cùng hàng chục văn phòng khu vực và quốc gia. Sứ mệnh của WHO được cụ thể hóa trong ba trụ cột chính: nâng cao sức khỏe, bảo vệ an toàn toàn cầu và phục vụ người dễ bị tổn thương.
Lịch sử hình thành và phát triển
Tiền thân của WHO là Tổ chức Y tế của Hội Quốc Liên (League of Nations Health Organization), hoạt động từ đầu thế kỷ 20 với nhiệm vụ phối hợp các hoạt động y tế quốc tế. Sau Thế chiến II, cộng đồng quốc tế nhận thấy cần một cơ quan y tế thống nhất và có thẩm quyền cao hơn để ứng phó với các thách thức sức khỏe mang tính toàn cầu. Năm 1946, tại Hội nghị Quốc tế về Y tế tổ chức ở New York, 61 quốc gia đã ký kết Hiến chương WHO.
Ngày 7 tháng 4 năm 1948, Hiến chương chính thức có hiệu lực, đánh dấu sự ra đời của WHO. Ngày này sau đó được chọn làm Ngày Sức khỏe Thế giới (World Health Day) nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về các vấn đề y tế quan trọng. WHO nhanh chóng trở thành trung tâm phối hợp các nỗ lực y tế, đặc biệt trong việc ngăn chặn và thanh toán các dịch bệnh lớn.
Trong hơn bảy thập kỷ hoạt động, WHO đã để lại dấu ấn qua nhiều chiến dịch y tế toàn cầu. Một trong những thành tựu nổi bật là thanh toán bệnh đậu mùa vào năm 1980, sau chiến dịch tiêm chủng toàn cầu kéo dài hơn 10 năm. Tổ chức cũng đóng vai trò then chốt trong ứng phó với đại dịch HIV/AIDS, Ebola, SARS và gần đây là COVID-19.
Bảng dưới đây tóm tắt một số cột mốc lịch sử của WHO:
| Năm | Sự kiện |
|---|---|
| 1948 | Hiến chương WHO có hiệu lực, WHO chính thức thành lập |
| 1967 | Bắt đầu chiến dịch thanh toán bệnh đậu mùa |
| 1980 | Công bố thế giới thanh toán thành công bệnh đậu mùa |
| 2000 | Khởi động chương trình thanh toán bệnh bại liệt |
| 2020 | Lãnh đạo phản ứng toàn cầu với đại dịch COVID-19 |
Cơ cấu tổ chức
Cơ cấu tổ chức của WHO được thiết kế để đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả và sự tham gia của tất cả các quốc gia thành viên. Ba cấp cấu trúc chính gồm: Đại hội đồng Y tế Thế giới (WHA), Hội đồng điều hành và Ban Thư ký.
Đại hội đồng Y tế Thế giới là cơ quan ra quyết định tối cao của WHO, nhóm họp hàng năm tại Geneva với sự tham dự của tất cả quốc gia thành viên. WHA có nhiệm vụ thông qua ngân sách, xác định chính sách chung và đánh giá các hoạt động của tổ chức.
Hội đồng điều hành gồm 34 thành viên được lựa chọn dựa trên chuyên môn y tế, có nhiệm vụ triển khai các quyết định và chính sách do WHA thông qua. Ban Thư ký, đứng đầu là Tổng Giám đốc, chịu trách nhiệm điều hành công việc hàng ngày và quản lý nhân sự. WHO còn được chia thành 6 văn phòng khu vực:
- Khu vực châu Phi (AFRO)
- Khu vực châu Mỹ (PAHO)
- Khu vực Đông Địa Trung Hải (EMRO)
- Khu vực châu Âu (EURO)
- Khu vực Đông Nam Á (SEARO)
- Khu vực Tây Thái Bình Dương (WPRO)
Chức năng và nhiệm vụ
WHO hoạt động theo các chức năng được quy định trong Hiến chương, bao gồm vai trò lãnh đạo và điều phối các vấn đề sức khỏe quốc tế, thiết lập các tiêu chuẩn y tế toàn cầu, hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia và thúc đẩy nghiên cứu y học. Các nhiệm vụ này nhằm đáp ứng ba mục tiêu chiến lược: đạt bao phủ y tế toàn dân, bảo vệ trước các tình huống khẩn cấp, và nâng cao sức khỏe cộng đồng.
Các lĩnh vực hoạt động cụ thể của WHO gồm:
- Giám sát, phát hiện và ứng phó với dịch bệnh
- Xây dựng và ban hành hướng dẫn kỹ thuật, tiêu chuẩn y tế
- Hỗ trợ các quốc gia cải thiện hệ thống y tế
- Điều phối nghiên cứu và phát triển y học toàn cầu
WHO cũng thực hiện vai trò trung tâm dữ liệu y tế toàn cầu, cung cấp thông tin và phân tích về xu hướng dịch tễ, các chỉ số sức khỏe, và tác động của chính sách y tế.
Chiến lược và mục tiêu toàn cầu
WHO triển khai chiến lược dựa trên ba trụ cột chính: đạt được bao phủ y tế toàn dân (Universal Health Coverage – UHC), bảo vệ thế giới trước các tình huống khẩn cấp về sức khỏe, và cải thiện sức khỏe và hạnh phúc cho mọi người dân. UHC đảm bảo rằng tất cả mọi người có quyền tiếp cận các dịch vụ y tế chất lượng mà không gặp khó khăn tài chính. Điều này bao gồm cả dịch vụ y tế dự phòng, điều trị, phục hồi chức năng và chăm sóc giảm nhẹ.
Trong lĩnh vực bảo vệ khẩn cấp, WHO tập trung vào khả năng phát hiện sớm, phản ứng nhanh và kiểm soát dịch bệnh, đồng thời hỗ trợ các quốc gia xây dựng hệ thống y tế bền vững để chống chọi với các mối đe dọa y tế. Cải thiện sức khỏe và hạnh phúc bao gồm các chương trình phòng chống bệnh không lây nhiễm, nâng cao sức khỏe tinh thần, thúc đẩy dinh dưỡng hợp lý và khuyến khích lối sống lành mạnh.
- Chiến lược 13th General Programme of Work (GPW13) 2019–2023
- Mục tiêu “Triple Billion”: 1 tỷ người được hưởng UHC, 1 tỷ người được bảo vệ trước tình huống khẩn cấp, 1 tỷ người được nâng cao sức khỏe
Các sáng kiến và chương trình nổi bật
WHO đã triển khai nhiều sáng kiến y tế toàn cầu có tác động sâu rộng. Chương trình Tiêm chủng Mở rộng (Expanded Programme on Immunization – EPI) giúp tăng tỷ lệ tiêm chủng trẻ em trên toàn cầu từ dưới 5% vào năm 1974 lên hơn 85% hiện nay. Sáng kiến Thanh toán Bệnh Bại liệt (Global Polio Eradication Initiative – GPEI) đã giảm 99% số ca mắc bệnh kể từ khi bắt đầu năm 1988.
WHO cũng phát động Kế hoạch Hành động Toàn cầu Chống Kháng kháng sinh (Global Action Plan on Antimicrobial Resistance) nhằm ứng phó với mối đe dọa kháng thuốc – một trong những vấn đề y tế nghiêm trọng nhất hiện nay. Các chiến dịch chống hút thuốc lá, phòng chống HIV/AIDS, và ứng phó với các bệnh truyền nhiễm mới nổi như Ebola, Zika và COVID-19 cũng là một phần quan trọng trong hoạt động của WHO.
- Chiến dịch chống hút thuốc “Tobacco Free Initiative”
- Kế hoạch hành động phòng chống bệnh không lây nhiễm
- Chương trình dinh dưỡng toàn cầu
Tác động và ảnh hưởng toàn cầu
WHO là tổ chức đầu mối trong việc thiết lập chuẩn mực y tế quốc tế, chẳng hạn như Quy định Y tế Quốc tế (International Health Regulations – IHR) áp dụng cho 196 quốc gia, giúp phối hợp phản ứng trước các mối đe dọa y tế xuyên biên giới. WHO cũng đóng vai trò dẫn dắt trong việc phân phối vaccine qua cơ chế COVAX trong đại dịch COVID-19, đảm bảo các quốc gia thu nhập thấp và trung bình tiếp cận vaccine công bằng.
Ảnh hưởng của WHO còn thể hiện qua việc xây dựng hướng dẫn điều trị chuẩn, từ phác đồ điều trị HIV/AIDS, sốt rét, lao, đến các hướng dẫn kiểm soát bệnh không lây như tiểu đường và tăng huyết áp. Các báo cáo y tế toàn cầu (World Health Report) và dữ liệu dịch tễ của WHO là nguồn tham khảo quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách.
Quan hệ hợp tác và tài trợ
WHO hợp tác với nhiều đối tác quốc tế như UNICEF, Gavi, WFP, các tổ chức phi chính phủ và các viện nghiên cứu hàng đầu. Mối quan hệ này giúp huy động nguồn lực và chia sẻ chuyên môn, đảm bảo thực hiện hiệu quả các chương trình y tế quy mô lớn.
Ngân sách của WHO gồm đóng góp bắt buộc từ các quốc gia thành viên và đóng góp tự nguyện từ chính phủ, tổ chức quốc tế, khu vực tư nhân. Trong những năm gần đây, tỷ lệ đóng góp tự nguyện chiếm khoảng 80% ngân sách, tạo ra cả cơ hội và thách thức trong việc duy trì tính độc lập.
Bảng dưới đây tóm tắt nguồn tài trợ của WHO (số liệu minh họa):
| Nguồn | Tỷ lệ (%) |
|---|---|
| Đóng góp bắt buộc | 20 |
| Đóng góp tự nguyện từ chính phủ | 50 |
| Đóng góp từ tổ chức quốc tế | 20 |
| Khu vực tư nhân và cá nhân | 10 |
Thách thức và tranh cãi
WHO phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm hạn chế ngân sách, áp lực chính trị từ các quốc gia thành viên, và kỳ vọng cao từ công chúng về khả năng ứng phó nhanh chóng và hiệu quả trong khủng hoảng. Một số tranh cãi nổi bật liên quan đến tốc độ phản ứng trong các dịch bệnh lớn, như dịch Ebola 2014–2016 và COVID-19.
Những thách thức này dẫn đến yêu cầu cải cách tổ chức, tăng cường tính minh bạch, cải thiện khả năng phối hợp và huy động nguồn lực, đồng thời bảo đảm WHO có đủ thẩm quyền và sự độc lập cần thiết để đưa ra quyết định dựa trên bằng chứng khoa học.
Xu hướng phát triển trong tương lai
WHO định hướng tăng cường năng lực ứng phó y tế toàn cầu, đầu tư mạnh vào hệ thống giám sát dịch bệnh, mở rộng hợp tác khoa học và công nghệ. Việc ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và phân tích dữ liệu lớn sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc dự báo dịch bệnh, tối ưu hóa phân bổ nguồn lực và nâng cao hiệu quả chương trình y tế.
Tổ chức cũng đặt ưu tiên vào công bằng y tế, đảm bảo mọi người, đặc biệt là nhóm yếu thế, đều có cơ hội tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu và sự xuất hiện của các bệnh truyền nhiễm mới, WHO sẽ tiếp tục đóng vai trò dẫn dắt cộng đồng quốc tế hướng tới một hệ thống y tế toàn cầu bền vững và linh hoạt hơn.
Tài liệu tham khảo
- World Health Organization – Official Website
- United Nations – Health Overview
- US CDC – Global Health
- Gavi, the Vaccine Alliance
- Gostin, L.O., et al., 2015. The future of the World Health Organization. Public Health, 129(7), pp. 933-941.
- Fidler, D.P., 2010. The challenges of global health governance. Council on Foreign Relations.
- Lee, K., 2009. The World Health Organization (WHO). Routledge Global Institutions.
Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề tổ chức y tế thế giới:
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5